Ocak: Türk Mutfak Kültürü Araştırmaları Dergisi, COPE (Committee on Publication Ethics) Yayın Etiği Komitesinin Etik Uygulamalarını dikkatle takip etmekte ve Dergi Editörleri İçin Davranış Kuralları ve En İyi Uygulama Rehber İlkelerini dikkate almaktadır. Dergi etik politikası yazarlarla birlikte dergide görev yapan tüm hakem ve editörlerin sorumluluklarını içermekte olup dergiye çalışmalarını gönderen yazarların bu ilkeleri okuyup kabul ettikleri varsayılmaktadır.
Editörlerin genel görev ve sorumlulukları
Editörler dergilerinde yayınlanan her şeyden sorumlu olmalıdır. Bu, editörlerin okuyucuların ve yazarların ihtiyaçlarını karşılamak için çaba göstermeleri, dergilerini sürekli geliştirmeye çalışmaları, yayınladıkları materyalin kalitesini güvence altına almak için yerinde süreçlere sahip olmaları, ifade özgürlüğünü savunmaları, akademik kayıtların bütünlüğünü korumaları, iş ihtiyaçlarına yönelik entelektüel ve etik standartlardan ödün vermemeleri, gerektiğinde düzeltme, açıklama, geri çekilme ve özürler yayınlamaya her zaman hazır olmaları gerektiği anlamına gelmektedir.
Okuyucularla ilişkiler
Okuyucular, araştırmayı veya diğer bilimsel çalışmaları kimin finanse ettiğini ve fon verenlerin bu araştırmalar ve yayınlarında herhangi bir rolü olup olmadığını ve eğer öyleyse, bunun ne olduğu hakkında bilgilendirilmelidir.
Yazarlarla İlişkiler
Editörlerin bir makaleyi yayın için kabul etme veya reddetme kararları, makalenin önemine, özgünlüğüne, açıklığına, araştırmanın geçerliliğine ve derginin görev alanıyla ilgi düzeyine dayanmalıdır. Editörler, gönderimde ciddi sorunlar tespit edilmediği sürece başvuruyu kabul etme kararlarını geri almamalıdır. Yeni editörler, ciddi sorunlar tespit edilmediği sürece önceki editör tarafından yapılan gönderimleri yayınlama kararını bozmamalıdır. Hakem değerlendirme süreçlerine dair açıklamalar yayınlanmalı ve editörler açıklanan süreçlere dair önemli sapmaları gerekçelendirmeye hazır olmalıdır. Dergiler, yazarların editoryal kararlara itiraz edebilmesi için beyan edilmiş bir mekanizmaya sahip olmalıdır. Editörler, yazarlardan beklenen her şey hakkında yazarlara yönelik bir rehber kılavuz yayınlamalıdır. Bu kılavuz düzenli olarak güncellenmeli ve bu koda ilişkin kaynak gösterilmeli ya da bağlantı paylaşılmalıdır. Editörler, ilgili alandaki standartları takip ederek yazarlar ve/veya kimler katkıda bulunan olarak listeleniyorsa kriterlere dair onlara rehberlik etmelidir.
Editörlerle İlişkiler
Editörler, gönderilen materyalleri, güvenle ele alma ihtiyacı da dâhil olmak üzere, kendilerinden beklenen her şey hakkında hakemlere rehberlik etmelidir. Bu rehber kılavuz düzenli olarak güncellenmeli ve bu koda ilişkin kaynak gösterilmeli ya da bağlantı paylaşılmalıdır. Editörler, yazarlara ve hakemlere bildirilen açık bir inceleme sistemi kullanmadıkları sürece hakemlerin kimliklerinin korunmasını sağlayacak sistemlere sahip olmalıdır.
Yayın Kurulu üyeleriyle ilişkiler
Editörler, yeni yayın kurulu üyelerine kendilerinden beklenen her şey hakkında yönergeler sağlamalı ve mevcut üyeleri yeni politikalar ve gelişmeler hakkında bilgilendirmelidir.
Editoryal ve hakem değerlendirme süreçleri
Editörler, dergilerindeki hakem değerlendirmesinin adil, tarafsız ve zamanında olmasını sağlamak için çabalamalıdır. Editörler, dergilerine gönderilen materyallerin inceleme altındayken gizli kalmasını sağlayacak sistemlere sahip olmalıdır. Editörler, dergi içindeki makale ve bölümlerin farklı amaç ve standartlara sahip olacağını kabul ederek yayınladıkları materyalin kalitesini sağlamak için tüm uygun adımları atmalıdır.
Bireysel verilerin korunması
Editörler kendi yetki alanlarında gizlilik yasalarına uymalıdır. Bununla birlikte, yerel tüzüklerden bağımsız olarak, araştırma veya profesyonel etkileşimler süresince elde edilen bireysel bilgilerin gizliliğini her zaman korumalıdırlar. Bu nedenle, her zaman kendilerini tanıyabilecek veya başkaları tarafından tanımlanabilecek kişilerden yayın için yazılı bilgilendirilmiş onay almaları gereklidir (örn. vaka raporlarından veya fotoğraflardan). Kamu yararı hususları, olası zararlardan ağır basarsa, onay almak imkânsız ve bireylerin yayına itiraz etme olasılığı düşükse açık rıza olmaksızın kişisel bilgileri yayınlamak mümkün olabilir.
Etiğe uygun araştırmaların teşvik edilmesi (örn. insanları veya hayvanları içeren araştırmalar)
Editörler, yayınladıkları araştırmaların kabul görmüş ilgili uluslararası yönergelere uygun bir şekilde gerçekleştirilmesini sağlamak için çabalamalıdır. Editörler, tüm araştırmaların uygun bir kuruluş tarafından onaylandığına dair güvence aramalıdır. Ancak editörler, bu onayın araştırmanın etik olduğunu garanti etmediğini kabul etmelidir.
Olası suistimallerle başa çıkılması
Editörlerin, suistimalden şüphelenmeleri veya kendilerine bir suistimal iddiası getirilmesi durumunda harekete geçme görevleri vardır. Bu görev hem yayınlanmış hem de basılmamış makaleleri kapsamaktadır. Editörler, olası suistimalle ilgili endişeleri dile getiren makaleleri basitçe reddetmemelidir. Etik olarak iddia edilen davaları takip etmekle yükümlüdür. Editörler, uygun olduğu durumlarda COPE akış şemalarını takip etmelidir. Editörler, öncelikle suistimal şüphesi olanlardan yanıt aramalıdır. Cevaptan memnun kalmazlarsa ilgili işveren, kurum veya uygun bir organdan araştırma yapmasını istemelidir. Editörler, iddia edilen suistimalle ilgili uygun bir soruşturma yapılmasını sağlamak için tüm makul çabayı göstermelidir. Bu olmazsa editörler sorunun çözümü için tüm makul girişimlerde bulunmalıdır. Bu meşakkatli ama önemli bir görevdir.
Akademik kayıtların bütünlüğünün sağlanması
Hatalar, yanlış veya yanıltıcı ifadeler derhal ve gereken önemle düzeltilmelidir. Editörler, geri çekmelerle ilgili COPE yönergelerine uymalıdır.
Fikri mülkiyet haklarının korunması
Editörler, fikri mülkiyet sorunlarına karşı alarmda olmalı ve olası ihlalleri ele almak için yayıncılarıyla birlikte fikri mülkiyet yasaları ve sözleşmeleri düzenlemelidir.
Tartışmaya açık olunması
Editörler, dergilerinde yayınlanan çalışmalara yönelik ikna edici eleştirileri dikkate almalı ve bu konuda istekli davranmalıdır. Eleştirilen materyalin yazarlarına yanıt verme fırsatı verilmelidir. Olumsuz sonuçlar içeren çalışmalar dışlanmamalıdır.
Şikayetler
Editörler şikâyetlere derhal yanıt vermeli ve memnuniyetsiz şikâyetçilerin şikayetleri daha ileri götürmeleri için bir yol bulunmasını sağlamalıdır. Bu mekanizma dergide açıklığa kavuşturulmalı ve çözülmemiş konuların COPE’ye nasıl yönlendirileceğine dair bilgiler içermelidir. Editörler, şikâyetlerle ilgili COPE akış şemasında belirtilen prosedürü izlemelidir.
Ticari hususlar
Dergiler, ticari değerlendirmelerin editoryal kararları etkilememesi için yürürlükteki politikalara ve sistemlere sahip olmalıdır. Editörler, derginin içeriğiyle ilgili reklam ve sponsorlu eklerin yayınlanma süreçleri hakkında politikalar beyan etmiş olmalıdır. Yeniden basımlar, bir düzeltme eklenmesi gerekmedikçe dergide göründükleri gibi yayınlanmalıdır.
Çıkar çatışmaları
Editörler, kendi çıkar çatışmaları yanı sıra personelinin, yazarlarının, hakemlerinin ve yayın kurulu üyelerinin çıkarlarını yönetmek için sistemlere sahip olmalıdır. Dergiler, tarafsız inceleme sağlamak için editörlerden, çalışanlardan veya yayın kurulu üyelerinden gelen gönderimleri ele almak için beyan edilmiş bir sürece sahip olmalıdır.
TÜBİTAK Araştırma ve Yayın Etiği Kurulu Yönetmeliği 3. bölüm madde 9’da etiğe aykırı davranışlar, uydurma, çarpıtma, aşırma, tekrar yayım, dilimleme yanı sıra destek veren kurum veya kuruluşun desteğini belirtilmemesi, katkısı bulunan yazarın adının çıkarılması veya hak etmeyen yazarın adının yazılması, yazarın kendi çalışmasından kaynak göstermeden alıntı yapması, kurumca sağlanan kaynakların usulüne ve amacına aykırı bir biçimde kullanılması, hakem, danışman, editör, panelist, moderatör, izleyici, raportör ve benzeri görevlerin kötüye kullanılması, asılsız veya dayanaksız olarak etik ihlal iddiasında bulunulması, etik ilkeler ile bağdaşmayan diğer davranışlarda bulunulması şeklinde sıralanmaktadır.
ULAKBİM TR Dizin, bilimsel süreli yayıncılıkta etik güvence oluşturmak amacıyla, Yayın Etiği Komitesi’nin (COPE) “Dergi Editörleri için Davranış Kuralları ve En İyi Uygulama Rehber İlkeleri” ve “Dergi Yayıncıları için Davranış Kuralları” ilkelerini benimsemektedir. TR Dizin kriterleri gereği, dergiler tarafından COPE ile birlikte uluslararası standartlara uyulması, editörlerin, her bir araştırmanın, ilgili kurul ve komisyonlar tarafından araştırma öncesinde onaylandığından emin olmaları ve belgeleri talep etmeleri beklenmektedir. Bu kapsamda, dergilerin aşağıdaki hususlara uyması beklenmektedir:
- Etik kurul izni gerektiren, tüm bilim dallarında yapılan araştırmalar için etik kurul onayı alınmış olmalı, bu onay makalede belirtilmeli ve belgelendirilmelidir.
- Etik kurul izni gerektiren araştırmalarda, izinle ilgili bilgilere (kurul adı, tarih ve sayı no) yöntem bölümünde, ayrıca makalenin ilk/son sayfalarından birinde; olgu sunumlarında, bilgilendirilmiş gönüllü olur/onam formunun imzalatıldığına dair bilgiye makalede yer verilmelidir.
ULAKBİM TR Dizin tarafından uyulması beklenen etik ilkeler sebebiyle 2020 yılı itibariyle tüm akademik araştırmalar (anket, mülakat, odak grup çalışması, gözlem, deney, görüşme teknikleri kullanılarak katılımcılardan veri toplanmasını gerektiren nitel ya da nicel yaklaşımlarla yürütülen her türlü araştırma) için Etik Kurul Onayı alınması zorunluluğu getirilmiştir. Sosyal bilimlerde Etik Kurul, katılımcıların araştırma öncesinde, esnasında ve sonrasında haklarının korunması, zarar görmelerinin önlenmesi, bilgilendirilmiş olarak onaylarının alınmasını sağlamak üzere, sunulan araştırma önerilerini değerlendiren bir komitedir. Bu komite sunulan araştırma önerilerini inceleyerek, uygun bulması durumunda etik kurul onay belgesi verip buna ilişkin bir belge düzenlemektedir. Bu doğrultuda,
- Dergiye gönderilecek tüm aday makaleler için etik kurul onay belgesinin sunulması gerekmektedir.
- Üniversite mensubu olmayan araştırmacıların bölgelerinde bulunan etik kurullara başvurarak etik kurul onay belgesi alması gerekmektedir.
- 2020 yılı öncesi araştırma verileri kullanılmış, yüksek lisans/doktora çalışmalarından üretilmiş (makalede belirtilmelidir), bir önceki yıl dergiye yayın başvurusunda bulunulmuş, kabul edilmiş ama henüz yayımlanmamış makaleler için geriye dönük etik kurul izni gerekmemektedir.
- Tezlerden üretilen makalelerde tez için alınan etik kurul onayı sunulması yeterlidir. Aday makale için ayrı bir etik kurul onayı alınması beklenmez.